Księga poległych żołnierzy z parafii pw. św. Jakuba Apostoła w Wągrowcu

Księga poległych żołnierzy z parafii pw. św. Jakuba Apostoła w Wągrowcu, podczas I wojny światowej oraz wojny polsko-bolszewickiej /na okładce nagłówek: Księga poległych podczas wojny (1914 roku do 1917). Ks. E. Nawrowski/

Czas powstania: 1914-1921

Obiekt w zbiorach Muzeum Regionalnego w Wągrowcu, sygn. MRW-D/799

[Opr. Marcin Moeglich]

I. Autorstwo:

Księga poległych w wojnie żołnierzy z parafii farnej w Wągrowcu powstała z inicjatywy ks. Ewarysta Nawrowskiego w czasie I wojny światowej. Ksiądz Nawrowski objął parafię jako administrator w drugiej połowie 1914 roku¹. W tym czasie wojna już trwała, a do Wągrowca docierały informacje o kolejnych poległych.

Księga zawiera wykaz poległych żołnierzy z lat 1914-1916. Po wpisach dotyczących września 1916 roku brakuje kontynuacji dla kolejnych miesięcy i dla całego roku 1917 /1b. Być może autor zamierzał uzupełnić dane późniejszym czasie, jednak w kwietniu lub maju 1918 roku opuścił Wągrowiec. Tymczasem na probostwo farne został wprowadzony ks. Władysław Wróblewski (od 26 kwietnia 1918 roku²). Nowy proboszcz podjął prowadzenie księgi, wpisując trzy kolejne nazwiska żołnierzy, poległych na froncie od czerwca do października 1918 roku. Następnie wprowadził kolejne wpisy, zatytułowane „W wojnie polskiej”. Zestawienie to dotyczy osiemnastu żołnierzy poległych w wojnie polsko-bolszewickiej, w okresie od 27 lipca 1920 roku do 12 października 1921 roku.

1 Z dniem 15 sierpnia 1914 roku ksiądz Kopernik z Wągrowca został przeniesiony na komendarza parafii w Strzelnie a ks. E. Nawrowski, komendarz parafii w Wójcinie, do parafii farnej w Wągrowcu (Paluch IV, s. 158).

1b/ W “Księdze…” brakuje np. wpisu dotyczącego SZYMONA SCHULCA urodzonego w Łaziskach. Szymon Schulc syn Józefa Schulca i Marianny z d. Torzewskiej zginął 6 listopada 1917 roku w miejscowości Passchendaele w Belgii, gdzie miała miejsce jedna z najkrwawszych bitew I wojny światowej. Zginęło tam wówczas ćwierć miliona niemieckich żołnierzy. Szymon był jednym z nich, miał wówczas 27 lat [za przesłanie informacji na ten temat serdecznie dziękuję pani Gizeli Chmielewskiej].

2 Prezentę na probostwo w Wągrowcu otrzymał ks. Wróblewski, wikary parafii jeżyckiej w Poznaniu, już na początku 1915 r. (Paluch IV, s. 159).spr. czy nie ma omyłki!

II. Tekst źródłowy

Księga poległych podczas wojny (1914 roku do 1917¹). Ks. E. Nawrowski.

No	Imię i nazwisko	Miejsce zamieszkania	Stan	Uwagi
1	Stanisław Kałkowski	Łęgowo	robotnik, miał lat 31.	Umarł 28. grudnia 1914 w lazarecie w Gdańsku (Festungslazarett)
2	Walenty Ślaziński	Łaziska	robotnik fabryczny w Gelsenkirchen, miał lat 23.	Padł 8. listopada 1914 pod Ypern².
3	Józef Angierski	Wągrówiec	fryzyer. Mieszkał przed wojną w Żninie, miał lat 23.	Padł 7. grudnia 1914 pod Piotrowicami.
4	Władysław Widziński	Wągrówiec	Robotnik, miał lat 32.	Umarł wskutek ran odniesionych 22. lutego 1915 w Osternothafen pod Swinemünde³ w lazarecie
5	Wiktor Adamowicz	Wągrówiec	Fryzyer, miał lat 24.	Umarł w lazarecie w Lipnie 17 stycznia 1915.
6	Władysław Rotecki, urodzony w Skorzewie pow. wrzesiński	Wągrówiec, pomocnik handlowy.	Miał lat 23.	Umarł 15 listopada 1914 w lazarecie powiatowym w Berlin-Lichterfelde
7	Walenty Brodala	Wągrówiec	Miał lat 27. Cieśla.	Umarł 16 marca 1915 w lazarecie (Reservelazarett) w Budziszynie (Bautzen)
8	Władysław Małachowski	Wągrówiec	Robotnik, urodzony w Rgielsku, miał lat 24.	Padł 28 sierpnia 1914 pod Sailly.
9	Edward Dahlke	Wągrówiec	Kupiec urodzony w Stempuchowie, miał lat 26	Padł 27 sierpnia 1914 pod Sailly⁴.
10	Wojciech Janaszewski	Wągrówiec	Technik-ceramik, miał lat 25.	Padł 13 listopada 1914 pod Veldbock.
11	Antoni Lewandowski	Wągrówiec	Robotnik, ur. w Bruderhausen⁵, miał lat 25.	Padł 28 sierpnia 1914 pod Sailly
12	Stanisław Kotecki	Wągrówiec	Robotnik, ur. w Nowej wsi⁶, miał lat 25.	Padł 26 września 1914 pod Marynami⁷.
13	Stanisław Januchowski	Wągrówiec	Malarz, miał lat 20.	Padł 24 stycznia 1915 pod Łowiczem
14	Kazimierz Milibrandt	Wągrówiec	Piekarz, miał lat 24.	Padł 1 lutego 1915 pod Bilenowem⁸.
15	Michał Bejma	Bartodzieje	Robotnik, urodzony w Bobrownikach, miał lat 24.	Padł 17 listopada 1914 pod Wytschaete⁹.
16	Stanisław Sadowski	Wągrówiec	Robotnik, miał lat 22.	Padł 26 lutego 1915 pod Turowem
17	Franciszek Różański	Straszewo	Robotnik, miał lat 28.	Umarł 13 grudnia 1914 w lazarecie w Essen
18	Józef Kuliński	Wągrówiec	Robotnik, miał lat 22	Umarł 18 marca 1915 w Szczecinie.
19	Edward Treichel [dopisek: niem. kat.]	Wągrówiec	Pomocnik ogrodniczy. Miał lat 20.	Padł 24. Marca 1915 pod Łowiczem
20	Jan Januchowski	Wągrówiec	Robotnik, miał lat 20.	Padł 14 kwietnia 1915 pod Jestrzębcem.
21	Czesław Skarzyński	Wągrówiec	Pomocnik handlowy, urodzony w Wilkowyi. Miał lat 23.	Padł 6. Października 1914 pod Benoraignes.
22	Antoni Gruszczyński	Wągrówiec	Robotnik, urodz. W Kaliszanach. Miał lat 35.	Padł 5 kwietnia 1915 pod Flirey
23	Stanisław Zbierski	Wągrówiec	Krawiec, miał lat 20	Padł 16 grudnia 1914 pod St. Georges
24	Paweł Wengerek [dopisek: niem. kat.]	Wągrówiec	Buchalter ur. w Bytomiu. Miał lat 25.	Padł 26 kwietnia 1915 pod Steenstrate
25	Stanisław Muzolf	Wągrówiec	Robotnik, miał lat 23	Padł 26 sierpnia 1914 pod Ramilles
26	Jan Zmuda-Trzebiatowski	Wągrówiec	Książkowy. Miał lat 22.	Padł 29 maja 1915 pod Pilkem
27	Franciszek Tomkowiak	Wągrówiec	Gospodarz miał lat 31.	Padł w bitwach pod Kozaki-Turki 20 lutego 1915
28	Adam Widziński	Wągrówiec	Stolarz. Miał lat 20.	Padł pod Thalussen 12 lutego 1915
29	Jan Jasiński	Wągrówiec	Robotnik. Miał lat 43.	Umarł w lazarecie Berlin-Schöneberg 26 czerwca 1915.
30	Ludwik Szwabiński	Wągrówiec	Robotnik, miał lat 25.	Padł 25 października 1914 przy kanale Yser.
31	Józef Rybowiak	Wągrówiec	Robotnik. Miał lat 23.	Padł 16 lipca 1915 pod Poduszowem
32	Leon Dereszyński	Wągrówiec	Robotnik. Miał lat 24	Padł 27 lipca 1915 pod Ostrowskiemi Majdanami
33	Jan Augustyniak	Wągrówiec	Robotnik. Miał lat 21.	Padł 15 lipca 1915 pod [Płoj]awami
34	Andrzej Januchowski	Wągrówiec	Robotnik. Miał lat 21.	Padł 30 czerwca 1915 pod Łaczymem
35	Józef Piątkowski	Wągrówiec	Robotnik. Miał lat 22.	Padł 25 maja 1915 pod Tamanowicami
36	Michał Staszewski	Wągrówiec	Woźnica, miał lat 30.	Padł 29. Sierpnia 1915 pod Drozdówkiem
37	Michał Najdul	Czeladnik mularski w Wągrówcu	Miał lat 22.	Padł 18 sierpnia pod Kormiałowem
38	Romuald Buławski¹⁰	Wągrówiec	Technik. Miał lat 28.	Padł 17 lipca 1915 pod Izdebnem
39	Kazimirz Gurski	Wągrówiec	Robotnik. Miał lat 22	Padł 5 sierpnia 1915 pod Ponikiewem
40	Franciszek Rajman	Wągrówiec	Kupiec. Miał lat 21.	Umarł w lazarecie 29 września 1915
41	Jan Gorzycki	Wągrówiec	Robotnik. Miał lat 29.	Padł 12 września 1915 pod Drozdówkiem.
42	Stanisław Borucki	Wągrówiec	Robotnik. Miał lat 24.	Padł 10 sierpnia 1915 pod Pułtuskiem
43	Stanisław Wagner	Wągrówiec	Czeladnik piekarski. Miał lat 24.	Padł 30 października 1915 pod Ripont.
44	Michał Kostecki	Wągrówiec	Robotnik. Miał lat 31.	Padł 29 września 1915 pod Tslabotja.
45	Adam Górecki	Wągrówiec	Siodlarz, miał lat 20	Padł 21 października 1915 pod Tylżą
46	Stefan Kiełbasiewicz	Wągrówiec	Robotnik, miał lat 20.	Padł 15 listopada 1915 pod Koczerginja.
47	Józef Ewertowski	Wągrówiec	Gospodarz, miał lat 26	Zginął 14 października 1915 pod Bartkinkami
48	Antoni Ziąbkowski	Wągrówiec	Robotnik, miał lat 25.	Zginął 5 października 1915 pod „Czapeaumesnil”? [sic!]
49	Walenty Kapczyński	Łaziska	Robotnik, miał lat 39.	Padł 16 września 1915 pod Zubiszkami.
50	Roman Jarzyński	Wągrówiec	Robotnik, miał 21 lat	Umarł w lazarecie 5 grudnia 1915 w Moguncji.
51	Paweł Hanff	Wągrówiec	Pantoflarz, miał lat 20.	Padł 10 lutego 1916 pod Wielkim Czapinem.
52	Józef Florczak	Wągrówiec	Gospodarski syn, miał lat 21.	Padł 22 września 1915 pod [Piakunami]
53	Leon Zühlke	[—]	Gospodarz, miał lat 27	Padł 22 września 1915 pod Piakunami
54	Stanisław Kotecki	Wągrówiec	Robotnik, miał lat 29.	Padł 26 września 1915 pod [Kargny]
55	Marcin Błochowiak	Wągrówiec	Robotnik, miał lat 43	Padł 21 października 1915 pod Pogrobiszkami.
56	Franciszek Torzewski	Łaziska	Syn gospodarza, miał lat 23.	Padł 11 maja 1916 pod Verdun (góra 304).
57	Maciej Becker	Asystent magistracki, miał lat 29.	Wągrówiec	Padł 28 kwietnia 1916 pod Mokrzycą.
58	Józef Koteras	Palacz, miał lat 20.	Wągrówiec	Padł 4 maja 1916 pod Verdun.
59	Jakób Macioszek	[—]	Syn gospodarza, miał lat 20.	Padł 29 czerwca 1916 pod [Prozkami].
60	Marcin Pieczyński	Wągrówiec	Malarz, miał lat 26.	Umarł 27 lipca 1916 w lazarecie polowym 42.
61	Władysław Chrzempa	Wągrówiec	Robotnik, miał lat 19.	Padł 21 lipca 1916 pod Thiaumont.
62	Kazimierz Klabecki	Wągrówiec	Robotnik kolejowy, miał lat 19.	Padł 1 sierpnia 1916 w ST. Eloi.
63	Józef Szulc	Łaziska	Robotnik, miał lat 19	Umarł 10 maja 1016 w [Prozkach]
64	Kazimierz Bartkiewicz¹¹	Wągrówiec	Gimnazjalista, miał lat 20	Umarł 27 lipca 1916 w lazarecie polnym 29.
65	Jakób Kotecki	Wągrówiec	Robotnik, miał lat 24	Padł 13 lipca 1916 w Junkers[loos]
66	Czesław Adamowicz	Wągrówiec	Piekarz, miał lat 22	Padł 26 sierpnia 1916 w Becelarie
67	Jan Konieczny	Wągrówiec	Robotnik, miał lat 34	Padł 13 sierpnia 1916 pod Koleśnikami
68	Jan Leda	Wągrówiec	Robotnik, miał lat 21	Padł 26 sierpnia 1916 pod Montmedy
69	Teodor Wieczorkiewicz	Wągrówiec	robotnik, miał lat 20.	Umarł w lazarecie 25 września 1916 w Monachium.
70	Konstanty Dunajski	Wągrówiec	abiturient, miał lat 20	Padł 20 września 1916 pod [Moislains]
71	Marcin Widziński	Wągrówiec	maszynista, miał lat 28	Padł 28 września 1916 pod Korytnicą.
72	Szymon Rybicki¹²	Wągrówiec	robotnik	10.6.1918 w Francyi
73	Stanisław Kosicki	Wągrówiec	robotnik	31.9.1918 w Francyi
74	Władysław Jasiński	Wągrówiec	robotnik	17.10.1918 pod Talmą

W wojnie polskiej

1	Tadeusz Kuzek	Wągrówiec	robotnik	27.7.20 pod Pruzanami
2	Jan Łasecki	Wągrówiec	robotnik	27.8.20
3	Florjan Kabaciński	Wągrówiec	robotnik	[—]
4	Bronisław Tylczyński	Wągrówiec	robotnik	23.7.20
5	Stefan Ciaciuch	Wągrówiec	robotnik	27.4.20 pod Kijowem
6	Walenty Wieczorek 12b	Wągrówiec	robotnik	14.9.20 Podubno
7	Wincenty Nowak	Wągrówiec	robotnik	25.7.20 pod Pieskami
8	Stefan Moliński	Wągrówiec	kupiec	10.10.20 pod Kajdanowem
9	Piotr Wojczyński	Wągrówiec	stelmach	24.9.20 Wolkowysk
10	Walenty Wieczorek¹³	Łaziska	robotnik	14.9.20 [Padubus] – wieś
11	Walenty Janowiak	Bartodzieje	robotnik	27.7.20 [Pruzany]
12	Ignacy Mikołajczyk /14	Wągrówiec	robotnik	20.1.20 Mińsk
13	Franciszek Głowiński	Wągrówiec	maszynista	11.11.20 Nowosiołki (nieszczę[śliwy] wypadek)
14	Władysław Kopydłowski	Wągrówiec	elektrot[echnik]	15.11.19 lazaret I w Poznaniu
15	Jan Bosiacki	Wągrówiec	malarz	19.II.21 lazaret okręg II [lub Poznań?]
16	Bronisław Piechocki	Wągrówiec	robot[nik]	4.3.20. szpital-Września
17	Antoni Dereziński	Wągrówiec	rolnik	7.2.21 szpit[al] garni[zonowy] Poznań
18	Andrzej Kaźmierczak	Wągrówiec	robotnik	12.10.21 w Lesznie w szpitalu

1 Data roczna „1917” została dopisana wtórnie ołówkiem.

2 I bitwa pod Ypres (Belgia) – pierwsza wielka bitwa I wojny światowej, nazywana przez stronę niemiecką „rzezią niewiniątek” (Kindermord). Oddziały niemieckie składały się głównie z młodych ochotników. Poniosły one wielkie straty w starciu z mniej licznymi, lecz doświadczonymi oddziałami brytyjskimi.

3 Osternothafen (po 1947 roku: Chorzelin) – dawniej wieś, włączona w 1939 roku w granice Świnoujścia. Została zlikwidowana wraz z budową portu morskiego Świnoujście.

4 Patrz też: Księga pamiątkowa 25-lecia Towarzystwa Samodzielnych Kupców w Wągrowcu, opr. T. Nożyński, Wągrowiec 1936, s. 23, gdzie zamieszczono notkę „poległ w wojnie światowej w sierpniu 1914 r.”.

5 Brüderhausen – od lat 80. XIX wieku zgermanizowana nazwa Siedleczka w pow. wągrowieckim.

6 Nowa Wieś, w pow. wągrowieckim.

7 Maryna – wieś na Suwalszczyźnie, położona na terenie objętym działaniami wojennymi w czasie ofensywy niemieckiej przeciwko wojskom rosyjskim (operacja wschodniopruska).

8 Bitwa pod Bolimowem (koło Skierniewic) – rozpoczęła się 31 stycznia 1915 roku atakiem sił niemieckich na pozycje rosyjskie. Bitwa przeszła do historii ze względu na pierwszą próbę zastosowania przez Niemców broni chemicznej na szeroką skalę.

9 Wytschaete – miejscowość w pobliżu belgijskiego Ypres.

10 Por. Kurier Poznański, nr 185 z 15 VIII 1915 r., gdzie podano informację, że poległ na froncie wschodnim w wieku 29 lat.

11 Paluch IV, s. 163; wg Kurier Poznański nr 192 z 11 VIII 1916 r., gdzie podano, że zmarł 21 lipca, na froncie angielskim, w wieku 21 lat, wskutek zatrucia gazami bojowymi.

12 Kolejne zapisy wykonane inną ręką.

12b. Walenty Wieczorek, syn Ignacego i Weroniki z Bujarskich poległ 14 września 1920 r. w Bitwie Niemeńskiej pod wsią Poddubno niedaleko miejscowości Żabinka niedaleko Prużany . Miał wówczas 22 lata… Jest pochowany w kwaterze wojsk wielkopolskich na cmentarzu w Prużanie, na dzisiejszej Białorusi (informacje przesłane przez panią Gizelę Chmielewską).

13 Por. wpis nr 6 [prawdopodobnie oba wpisy dotyczą jednej osoby].

14 Informacja dotyczy sierż. Ignacego Mikołajczaka, zm. 21.I.1920 r. w szpitalu polowym nr 701. w Mińsku (14 Dywizja Piechoty w wojnie i pokoju, 1937, s. 132; Biogram – ze zbiorów rodzinnych).

III. Fotografie