Przejdź do treści

Powitanie wiosny

W dawnej kulturze ludowej marzec to czas wielu zabiegów i obrzędów, które miałyby zapewnić urodzaj, szczęście i pomyślność. Odwoływano się do świętych m.in. św. Grzegorza, Józefa, którzy mieli wspomóc w opiece.

To czas oczekiwania na wiosnę. W dawnej kulturze ludowej porę tę przywoływano w połowie Wielkiego Postu, po niedzieli zwanej Laetare. Odbywały się wówczas pochody, w które zaangażowane były szczególnie dzieci i młodzież z poszczególnych wsi. Znanym zwyczajem, który maja swoją kontynuację w czasach współczesnych było topienie tzw. Marzanny – kukły wykonanej ze słomy i starych materiałów osadzonej na długim kiju. Ta słomiana lalka była symbolem odchodzącej zimy, zła dręczącego ludzi i zwierzęta. Marzannę niosły najczęściej starsze i młodsze dziewczęta, które chodziły po wsi w orszaku, odwiedzając każdą zagrodę i domy, zabierając z nich w sposób symboliczny zło. Idąc przez wieś pochylały kukłę nad każdą kałużą, aby z tych miejsc zabrać również czające się zło i nieszczęście. Marzanna była wynoszona poza granice wsi, podpalano ją i wrzucano do stawu, rzeki lub jeziora. W ten sposób pozbywano się zła ze wsi i całej jej przestrzeni. Współcześnie topienie Marzanny odbywa się w pierwszy dzień kalendarzowej wiosny, według własnych ustalonych zasad.

Palenie Marzanny. Źródło: https://lomzatek.pl/tag/topienie-marzanny/

Zapomnianym współcześnie zwyczajem odbywającym się dzień po wyniesieniu Marzanny, było chodzenie z tzw. gaikami lub latkami. Były to gałązki przystrojone kolorowymi wstążkami, piórkami. Uczestnicy tego zwyczaju – najczęściej dzieci, odwiedzali każde domostwo, zwiastując w ten sposób nadejście wiosny. Wynagradzano ich za to słodyczami, obwarzankami a nawet pieniędzmi. Temu obrzędowi towarzyszyły pieśni i tańce.

Zwiastunem wiosny był bocian. To ptak symbolizujący radość, powodzenie i płodność. Bociany od wieków były traktowane z szacunkiem ze względu na pożyteczną rolę, którą odgrywały w środowisku wiejskim – oczyszczały pola i łąki z płazów, robaków i gadów.

Obecność bociana w zagrodzie oznaczała szczęście i urodzaj, dlatego przywoływano go poprzez zakładanie mu gniazd na dachach stodół. Wkładano do nich pieczywo obrzędowe przypominające kształtem bocianią stopę, narzędzia rolnicze. W tradycji wielu krajów powszechne było opowiadanie dzieciom bajek o bocianach, które miały młodym małżeństwom przynosić dzieci.

Źródło: https://dziennikbaltycki.pl

Bociany zazwyczaj przylatywały około 21 marca czyli w czasie Zwiastowania Najświętszej Marii Panny. To święto kościelne, które ma swoje początki już w V wieku i związane jest z wiarą w to, iż anioł zwiastował Matce Boskiej macierzyństwo. Od tego czasu była ona uznawana za patronkę wszelkiego budzącego się życia. W tradycji ludowej Matkę Boską wspomina się 21 marca i określa się Ją jako Matkę Boską Roztworną – ponieważ otwiera ziemię na nowe ziarna lub Matkę Boską Zagrzewną – bo ogrzewa ziemię i nakazuje Słońcu świecić dłużej. Przysłowia związane ze zwyczajami wiosennymi:

Na zwiastowanie przybywaj bocianie,

Na zwiastowanie jaskółki się ukazują, ludziom wiosnę zwiastują.

Literatura:

A. Brencz, Wielkopolski rok obrzędowy, Poznań 2006.

B. Ogrodowska, Ocalić od zapomnienia, Polskie obrzędy i zwyczaje doroczne, Warszawa 2006.

[Autor: Wiesława Gruchała]