Listopad to miesiąc magii i wróżb. Długie jesienne wieczory sprzyjały spotkaniom szczególnie młodych osób, pragnących dowiedzieć się jaki los spotka ich w najbliższym czasie. Głównie w kontekście matrymonialnym. Stąd przywołanie świętej Katarzyny 25 listopada i świętego Andrzeja. W naszej kulturze do dzisiaj celebruje się zwłaszcza wigilię św. Andrzeja nazywaną andrzejkami, jędrzejówkami lub andrzejówkami. W ten wyjątkowy wieczór dziewczęta na wydaniu spotykały się, aby przy pomocy „magicznych zabiegów” ustalić jak długo będą musiały żyć w stanie panieńskim.
Kim był święty Andrzej
Urodził się w I wieku w Galilei. Był bratem świętego Piotra. Zanim stał się uczniem Jezusa pracował jako rybak. Za swoje nauki, poniósł śmierć męczeńską przez przytwierdzenie na krzyżu w kształcie litery X. (w języku greckim, jest to pierwsza litera w imieniu Chrystus). Krzyż ten nazywano krzyżem świętego Andrzeja. Święty stał się patronem wielu krajów w tym: Szkocji, Grecji czy Hiszpanii.
Rodzaje wróżb andrzejkowych
Jedną z nich było lanie wosku i odczytywanie kształtów powstałych figurek. Po raz pierwszy o tej wróżbie wspomniano w XVI wieku. Cienie kształtów woskowych figurek, miały wskazywać zawód przyszłego wybranka lub cechy jego charakteru. Wizerunek zamku lub pałacu wskazywał na zamożność kawalera, sylwetka anioła czy jeźdźca na koniu symbolizowały szczęście. Często zamiast wosku, wykorzystywano w tej wróżbie roztopiony ołów, któremu przypisywano magiczne znaczenie.
Inna wróżba polegała na liczeniu sztachet w płocie lub szczebli w drabinie. Wypowiadano przy tym naprzemiennie słowa kawaler, wdowiec, co wskazywać miało stan przyszłego męża.
W noc andrzejkową szczególną uwagę zwracano na sny, w których miał pojawić się przyszły wybranek. Aby tak się stało, panny kładły element męskiej garderoby pod swoje prześcieradło. Aby jednak we śnie nie pojawiał się zły duch, należało natrzeć czosnkiem klamki, okna i progi. We wschodniej części Polski rozpalano ognie, które miały strzec w noc andrzejkową domostwa przed demonami i złymi duchami.
Poletkami nazywano pola, na których młode panny wysiewały len w noc andrzejkową, wypowiadając przy tym różne zaklęcia. Tego typu praktyki, miały zapewnić płodność i szczęście w miłości.
Najbardziej popularną wróżbą andrzejkową było wyciąganie spod poduszki karteczek z imionami. W ten sposób panna mogła ustalić imię przyszłego wybranka.
Inną wróżbą było ustawianie butów przez całą długość izby, aby przekonać się, która z bawiących się panien najszybciej zmieni swój stan. Do tej wróżby należało zdjąć but z lewej stopy czyli tej od serca.
Aby ustalić miejsce, z którego będzie pochodził pan młody, dziewczęta nasłuchiwały odgłosów zwierząt zwłaszcza piania koguta lub szczekania psa.
W matrymonialnych wróżbach wykorzystywano również zwierzęta. Najczęściej gąsiora lub koguta. Panny biorące udział w zabawie rozsypywały przed sobą ziarna zboża. Ta, sprzed której ptak wyjadł karmę, miała w pierwszej kolejności wyjść za mąż.
Andrzejkowe przysłowia
Gdy święty Andrzej ze śniegiem przybieży, sto dni śnieg na polu leży.
Śnieg w świętego Andrzeja , zła dla życia nadzieja.
Na świętego Andrzeja , trza kożucha dobrodzieja.
Literatura
A. Brencz, Wielkopolski rok obrzędowy. Tradycja i zmiana, Poznań 2006, s. 241.
B. Ogrodowska, Ocalić od zapomnienia. Polskie obrzędy i zwyczaje doroczne, Warszawa 2006, s. 251.
W. Przewoźny, Wielkopolskie zwyczaje i obrzędy doroczne. Lato /jesień, Poznań 2013, s. 63.
Internet: https://pl.wikipedia.org/wiki/Andrzej
Wiesława Gruchała
