Od 27 czerwca do 14 sierpnia 2021 roku Muzeum Regionalne w Wągrowcu wraz z Fundacją Slavia oraz Southern Illinois University Edwardsville prowadzi badania archeologiczne zanikłej wsi Gać. Prace o charakterze ratowniczym, realizowane na terenie Nadleśnictwa Łopuchówko, mają na celu rozpoznanie cmentarza związanego z istniejącym tam niegdyś kościołem parafialnym.
Obecna Gać to licząca zaledwie 4 domostwa osada stanowiąca część wsi Łopuchowo. Od średniowiecza aż do XIX wieku wieś ta znajdowała się jednak w innym miejscu niż wskazują na współczesne mapy i nazwy topograficzne. Osiedle to zajmowało teren pokrywający się z zasięgiem niewielkiej polany malowniczo położonej nad Jeziorem Gackim.
Pierwsza wzmianka o Gaci pochodzi z 1335 roku, kiedy to we wsi erygowano drewniany kościół parafialny. W skład tamtejszej parafii wchodziło jeszcze kilka okolicznych miejscowości: Brzeźno, Łopuchowo, Łoskoń, Włókna i Worowo. Z czasem, z nieznanych nam jeszcze przyczyn Gać podupadła na tyle, że zlikwidowano parafię (około 1550 r.), a niedługo później rozebrano samą świątynię. Miejscowości wchodzące w skład parafii gackiej przyłączono do parafii w Długiej Goślinie.
Prace archeologiczne na terenie zanikłej wsi realizowane są od 2018 roku. Wówczas to na zdjęciach lotniczych ujawniły się, ukryte pod ziemią, pozostałości zabudowy pod postacią doskonale widocznych różnic we wzroście roślin. Jeszcze w tym samym roku przeprowadzono badania sondażowe, dzięki którym określono lokalizację cmentarza otaczającego niegdyś kościół.
Tegoroczne badania mają na celu rozpoznanie fragmentu dawnego cmentarza (XIV – 2. poł. XVI w.). Dzięki współpracy z Fundacją Slavia oraz Southern Illinois University Edwardsville zorganizowano szkołę polową dla studentów antropologii ze Stanów Zjednoczonych (Field School in Mortuary Archaeology, Gać, Poland). Podczas tego sezonu, dwie 18-osobowe grupy studentów pod okiem archeologów i antropologów z Polski i Stanów Zjednoczonych odkrywają szczątki dawnych mieszkańców Gaci i sąsiednich wsi. Dzięki prowadzonym pracom poznamy nie tylko zwyczaje pogrzebowe danych mieszkańców parafii, ale również ich kondycję zdrowotną, a nawet… dietę. W przyszłości możliwe będzie porównanie antropologiczne średniowiecznych mieszkańców Gaci i miasta Dzwonowo, które w tym czasie funkcjonowało w odległości zaledwie 3 km.
Prócz badań terenowych uczestnicy szkoły biorą udział w pracach laboratoryjnych oraz kursie teoretycznym. W czasie wolnym kursanci poznają Puszczę Zielonkę i jej okolice oraz najważniejsze stanowiska archeologiczne (Ostrów Lednicki, Biskupin). Działania te mają charakter cykliczny i realizowane będą w następnych sezonach.
Model 3D:
[Marcin Krzepkowski]
