Muzeum mieści się w dawnym domu opata wągrowieckiego, zbudowanym w XVI w. przez opata Andrzeja Gozdawę Dzierżanowskiego. Okazały niegdyś “zamek”, otoczony ogrodami, sadami i innymi zabudowaniami, w kolejnych wiekach ulegał przebudowie. Po kasacie opactwa budynek przeszedł na własność króla pruskiego a następnie znalazł się w rękach prywatnych. Na początku lat 80. XX wieku władze miasta zakupiły “opatówkę” w celu utworzenia muzeum. Remont i częściową przebudowę obiektu przeprowadzono w latach 1982-1987. Generalny remont budynku przeprowadzono w 2023-2024 r.
Podczas prac remontowych zachowano ( z niewielkimi zmianami) architekturę budynku oraz dawny układ pomieszczeń. Wągrowieckie muzeum rozpoczęło działalność 1 października 1987 roku otrzymując do dyspozycji około 200 metrów kw. powierzchni wystawienniczej, podzielonej na 11 pomieszczeń, z których największe ma niespełna 30 metrów kw. W związku z tym, wnętrze muzealne posiada niepowtarzalny nastrój, jednak głównym jego mankamentem są niewielkie pomieszczenia i brak sali, która mogłaby pomieścić większą grupę słuchaczy.
[fotografie z wystaw czasowych]
Budynek muzealny usytuowany jest w najstarszej części Wągrowca, przy ul. Opackiej 15, w pobliżu zabytkowych obiektów sakralnych: Kościoła farnego z II połowy XVI wieku, późnobarokowego kościoła i klasztoru pocysterskiego, późnoklasycystycznego kościoła poewangelickiego oraz zabytkowych gmachów szkolnych z końca XIX w. – gimnazjum i żeńskiego gimnazjum humanistycznego. Opatówka otoczona jest niewielkim podwórzem, wykorzystywanym do imprez plenerowych dla kilkudziesięciu uczestników. Po przeciwnej stronie ulicy Opackiej znajduje się parking miejski wykorzystywany przez samochody i autokary odwiedzające muzeum, a za nim malowniczy teren zieleni z rzeką Wełną i niewielkim stawem, zwanym przez wągrowczan „Księżym kacerkiem” , gdzie w latach 1998 – 2003 organizowane były z inicjatywy pracowników muzeum WĄGROWIECKIE FESTYNY CYSTERSKIE, przeniesione od 2004 roku na dziedziniec i do ogrodów klasztorze pocysterskiego w Wagrowcu.
*
Muzeum Regionalne w Wągrowcu prowadzi wielokierunkową działalność, w której zasadnicze znaczenie ma gromadzenie muzealiów związanych tematycznie z przeszłością miasta i regionu. Są one podzielone tematycznie w kilku działach: historycznym, sztuki, etnograficznym i archeologicznym. Ze względu na niewielką przestrzeń wystawienniczą dostępną w budynku muzeum, na stałych ekspozycjach prezentowana jest jedynie mała część zbiorów. Pozostałe muzealia są udostepniane podczas tematycznych wystaw czasowych oraz w celach badawczych i naukowych. Muzeum prowadzi także zajęcia edukacyjne, organizuje spotkania, prezentacje, oraz oferuje usługi przewodnickie po najciekawszych zabytkach Wągrowca i okolic. Ważną rolę w działalności mają badania archeologiczne, które dają możliwość dokładniejszego rozpoznania dziejów regionu. Wyniki badań prowadzonych przez pracowników muzeum i osób z tą instytucją współpracujących są publikowane w czasopiśmie “Wangrovieciana. Studia et Fontes”.
