W zapomnienie odeszły już listopadowe wróżby kawalerów zwane katarzynkami. Współcześnie obchodzone są tzw. andrzejki, przypadające na czas imienin św. Andrzeja. Jednak jeszcze w XIX wieku dbano o to aby wróżby andrzejkowe i katarzynkowe były ściśle od siebie oddzielone, ponieważ każde z nich, mimo dużego podobieństwa, skierowane były do innej grupy odbiorców.
Katarzynki to czas wróżb wykonywanych przez młodych kawalerów. Przypadał on na czas wigilii imienin świętej Katarzyny Aleksandryjskiej, czyli 24 listopada. Święta uchodzi za patronkę m.in. młodych kawalerów, którzy chcieli poznać swoją przyszłość w odniesieniu do związku i małżeństwa.
Kim była święta Katarzyna
Według większości źródeł Katarzyna Aleksandryjska żyła na przełomie III i IV wieku na terenie Egiptu (w Aleksandrii). Była córką zamożnego króla Kustosa. Według legendy Katarzyna uchodziła za bardzo mądrą i piękną chrześcijankę, która zawierzyła swoje życie Jezusowi. Wielokrotnie stawała w obronie prześladowanych chrześcijan, co było powodem jej aresztowania w wieku 18 lat. Legendy podają, że ówczesny cesarz Makceniusz wystawił jej wiedzę i umiejętności retoryczne na próbę. Zorganizował spotkanie Katarzyny z filozofami i uczonymi. Ku zaskoczeniu, Katarzyna swoją wiedzą i zdolnościami retorycznymi sprawiła, że część z nich przekonało się do wiary chrześcijańskiej. To spowodowało, że Katarzyna została poddana licznym torturom.
O nich również napisano wiele legend. Jedna z nich podaje, że podczas miażdżenia kołem, modlitwa Katarzyny przywołała anioła, który sprawił, że koło rozpadło się w rękach kata. Ostatecznie Katarzyna zginęła przez ścięcie, a jej ciało spoczęło na górze Synaj, gdzie powstał klasztor ku jej czci. Legendy podają, że ciało świętej złożyły tam zastępy aniołów.
Współcześnie Katarzyna Aleksandryjska jest patronką wielu miast m.in.: Nowego Targu, Działdowa, Rudna. W kulturze chrześcijańskiej wspominana jest 25 listopada. Patronuje również kolejarzom, studentom, filozofom, teologom, nauczycielom, uczniom, dziewicom, żonom, mówcom, adwokatom, notariuszom, literatom, bibliotekarzom, drukarzom, zecerom, woźnicom, przewoźnikom, kołodziejom, garncarzom, garbarzom, młynarzom, piekarzom, szwaczkom, krawcowym, fryzjerom, modystkom. Atrybutami świętej Katarzyny są m.in. koło, książka, palma męczeńska, krzyż, miecz, piorun.
To właśnie Świętej Katarzynie zawierzali swoją przyszłość matrymonialną młodzi kawalerowie, którzy w noc wigilijną imienin świętej Katarzyny odprawiali wróżby, które miały im pomóc w odgadnięciu swojej przyszłości. Wróżby katarzynkowe były bardzo podobne do wróżb andrzejkowych. Jednak w tych wydarzeniach brali udział wyłącznie kawalerowie.
Przykłady wróżb katarzynkowych, odprawianych w noc wigilijną przed wspomnieniem świętej Katarzyny, czyli 24 listopada.
W wieczór wróżb katarzynkowych kawalerowie ścinali gałązki wiśni lub czereśni, które wsadzali do wody. W wigilię Bożego Narodzenia obserwowano czy były obsypane kwiatem, co było znakiem na szybką żeniaczkę. Brak kwiatów na ściętych gałązkach oznaczał kawalerskie życie.
Podobnie jak w przypadku wróżb dziewczęcych ważne było ustalenie imienia przyszłej wybranki. Dlatego w noc wigilijną święta Katarzyny pod poduszkę wkładano karteczki z imionami wszystkich panien mieszkających w najbliższej okolicy. Wylosowanie kartki z danym imieniem dziewczyny w katarzynkowy poranek, wskazywało na to, że ona właśnie będzie przyszłą wybranką wróżącego sobie kawalera.
Istotne znaczenie miały sny, które pojawiały się w noc wróżb katarzynkowych. Jeśli kawalerowi przyśniła się sowa oznaczało to, że jego żona będzie mądra, cicha ale też ponura. Biała kura oznaczała poślubienie panny a czarna kura wróżyła poślubienie wdowy. Siwy koń sugerował stan starokawalerstwa.
Jeśli kawaler chciał dowiedzieć się jak będzie wyglądała jego przyszła żona, należało po wieczornym myciu wytrzeć się damską bielizną lub w noc wigilijną przed świętem katarzynkowym spać na niej.
Przysłowia związane ze świętą Katarzyną:
Dzień Katarzyny jaki, cały grudzień taki.
Kiedy w świętą Katarzynę mróz, to szykuj wóz.
W święto Katarzyny, są pod poduszką dziewczyny.
Święta Katarzyna adwent związuje, a święty Andrzej jej poprawuje.
Współcześnie wróżby katarzynkowe przywoływane są jedynie podczas pogadanek na temat zapomnianych już zwyczajów matrymonialnych w Polsce. Obecnie są one traktowane jako okazja do wspólnej zabawy, niezależnie od płci oraz wieku.
Bibliografia:
- Brencz, Wielkopolski rok obrzędowy. Tradycja i zmiana, Poznań 2006, s. 241.
- Ogrodowska, Ocalić od zapomnienia. Polskie obrzędy i zwyczaje doroczne, Warszawa 2006, s.251.
- Przewoźny, Wielkopolskie zwyczaje i obrzędy doroczne. Lato /jesień, Poznań 2013, s.63.
https://pl.wikipedia.org/wiki/Katarzyna_Aleksandryjska
http://trzebinia.sds.pl/index.php/697-kolejarze-i-ich-swieto
Wiesława Gruchała