2 lutego przypada święto ustanowione w IV wieku, nazywane Świętem Ofiarowania Pańskiego lub Oczyszczenia Najświętszej Marii Panny. Jednak w kulturze ludowej przyjęła się nazwa Matki Boskiej Gromnicznej. Ma to związek ze zwyczajem święcenia w tym dniu świec, które w przekonaniu ludzi miały chronić domostwa w czasie burz przed uderzeniami piorunów. Stąd ich nazwa gromnice. Od nich również pochodzi ludowe określenie tego święta. Legenda głosi, że w tym czasie w porze nocnej po zmarzniętych polach chodziła Matka Boska, która wszystkich zbłąkanych chroniła przed zamarznięciem. Święta rozświetlała sobie drogę płomieniem ze świec, a towarzyszyły jej wilki – drapieżniki, które Matka Boża potrafiła oswoić. W twórczości malarskiej, wielu artystów ludowych przedstawia Matkę Boską Gromniczną wędrującą z koszyczkiem, z którego główki wychylają młode skowronki – zwiastunowie wiosny.
Wojciech Grabowski, W dzień Matki Boskiej Gromnicznej, w: Zygmunt Gloger, Rok polski w życiu, tradycji i pieśni, Warszawa 1900.
W tym dniu przynosi się do kościołów owe gromnice, aby je poświęcić. Dawniej obserwowano ich płomień podczas nabożeństwa. Jeśli wosk kapał ze świecy intensywnie symbolizowało to jeszcze długą i mroźną zimę. Oznaką częstych letnich burz była skwiercząca świeca podczas tego nabożeństwa.
W tradycji kościoła gromnica i jej płomień symbolizują wiarę i światłość wiekuistą. Zapalona gromnica wkładana w ręce zmarłego w momencie jego śmierci miała dawać mu jasność i prowadzić do zbawienia.
Poświęconym gromnicom przypisywano wiele cech ochronnych. Miały one chronić domostwa nie tylko podczas burz, ale przed wszelkim złem. Stąd po przyjściu z kościoła płomienie od poświęconej gromnicy wypalano znak krzyża na belkach stropowych.
W niektórych regionach płomieniem z gromnicy opalano końcówki włosów dzieci. Zabieg ten miał chronić je przed bólem uszu.
Przysłowia związane ze świętem Maki Boskiej Gromnicznej:
Gromnica- zimy połowica.
Gdy w Gromnicę mróz, będzie dużo zbóż.
Gdy na Gromnicę z dachu ciecze, zima się jeszcze powlecze.
Gdy Słońce świeci jasno na Gromnicę, to przyjdą większe mrozy i śnieżyce.
Gdy w Gromnicę dzień pogodny, będzie roczek płodny i miodny.
Bibliografia:
Ogrodowska B., Ocalić od zapomnienia, Polskie obrzędy i zwyczaje, Warszawa 2006, s. 74.
Vargas W., P. Zych, Święci i Biesy, Olszanica 2017, s. 8.
(Opr. Wiesława Gruchała)