Obchodzona dzisiaj Środa Popielcowa, zwana powszechnie Popielcem lub środą wstępną (czyli tą która jest wstępem do obchodów wielkopostnych i wielkanocnych), jest zakończeniem karnawału i początkiem Wielkiego Postu. Na uroczystościach kościelnych w tym dniu posypuje się głowy popiołem.
Środę Popielcową ustanowiono w kościele w IV wieku. Do X wieku zwyczaj posypywania głów popoiłem dotyczył wyłącznie osób publicznych. Z czasem wprowadzono go dla osób świeckich, jednak też nie dla wszystkich. Jeszcze na początku XX wieku głowę popiołem posypywano jedynie najstarszym przedstawicielom rodu – ojcu, dziadkowi, którzy po nabożeństwie czynili ten sam gest wobec pozostałych członków swojej rodziny.
Popiół, którym są posypywane głowy pokutników jest pozyskiwany poprzez spalenie ubiegłorocznych palm wielkanocnych. Jednak kiedyś uważano, że są to prochy zmarłych przyniesione z cmentarzy.
W domach gospodynie starannie wymywały garnki, pozbywając się w ten sposób mięsnego tłuszczu, a na zapieckach stawiały zakwas z żytniej mąki przeznaczony do przygotowywania głównego dania wielkopostnego czyli żuru. Ze stołów znikały miody, nabiały czy inne smakołyki. Zastępowano je kiszoną kapustą, kartoflami, śledziami czy różnymi zupami na bazie mąki.
Wielki Post był czasem wielu wyrzeczeń. Ustawała muzyka, instrumenty chowano do szaf, dzieciom zakazywano głośnych zabaw a życie towarzyskie zamierało na czas tych sześciu tygodni. Skupiano się raczej na modlitwie czy wykonywaniu pieśni wielkopostnych.
Warto dodać, iż dawniej w dzień popielca istniał zwyczaj wywożenia młodych mężatek do karczmy lub urządzania zabawy z tańcami na tak zwany wysoki len. Jednak z czasem Kościół zakazał tych praktyk, zwracając uwagę, że Środa Popielcowa to nieodpowiedni czas na zabawę. Wielu badaczy uważa, że popielec jest swoistym pomostem pomiędzy karnawałem a Wielkim Postem.
Bibliografia:
B. Ogrodowska, Ocalić od zapomnienia, Polskie obrzędy i zwyczaje, Warszawa 2006, s. 110-115.